( ليبيا ) Libya: Đêm mùa xuân
Khái quát
Quốc kỳ Libya (wallpaper)
Quốc huy Libya
Vị trí của Libya
Bản đồ Libya
Tên đầy đủ: دولة ليبيا (Cộng hòa Libya)
Khẩu hiệu: الحرية والعدالة والديمقراطية (Tự do, Công bằng, Dân chủ)
Quốc ca: ليبيا ليبيا ليبيا
Ngôn ngữ chính thức: Tiếng Arab
Thủ đô và thành phố lớn nhất: Tripoli; thành phố lớn thứ 2: Benghazi
Diện tích: 1 759 540 (hạng 17)
Mật độ dân số: 3,6 người/km² (hạng 218)
Quốc khánh: 10/2/1947 (ngày độc lập từ Italy), 23/10/2011 (ngày chấm dứt nội chiến)
Libya (tiếng Arab: ليبيا Lībiyā) là một Quốc gia tại Bắc Phi và thuộc thế giới Arab. Libya giáp Địa Trung Hải phía bắc, Ai Cập phía đông, Sudan phía đông nam, Tchad và Niger phía nam, Algeria và Tunisia phía tây. Với diện tích 1 759 540 km², Libya là nước lớn thứ tư châu Phi (sau Algeria, Sudan và Cộng hòa dân chủ Congo) và lớn thứ 17 trên thế giới. Thủ đô Libya là Tripoli và thành phố lớn thứ hai là Benghazi. Libya là một trong những nước thưa dân và khô hạn nhất thế giới. Ba khu vực truyền thống của Libya là Tripolitania, Fezzan và Cyrenaica.
Cái tên Libya bắt nguồn từ chữ Lebu trong tiếng Ai Cập cổ đại, để chỉ những người Berber sống ở phía tây sông Nile và được đưa vào tiếng Hy Lạp cổ đại để trở thành cái tên Libya. Vào thời Hy Lạp cổ đại, thuật ngữ Libya (còn viết là Lybia) có nghĩa rộng hơn, bao gồm toàn bộ khu vực Bắc Phi trừ Ai Cập, đôi lúc còn bao gồm toàn bộ lục địa châu Phi.
Với trữ lượng dầu mỏ đã được kiểm chứng thuộc hàng lớn nhất trên thế giới (đứng thứ 6), Libya thời Gaddafi có mức thu nhập bình quân đầu người cao nhất Bắc Phi, và là một trong những nước có GDP cao ở châu Phi. Libya có tổng diện tích gần 1,8 triệu km² và gần như không có sông hồ lớn. Trên 90% diện tích là sa mạc, là nước có diện tích sa mạc so với diện tích đất nước lớn nhất. Diện tích lớn, giàu tài nguyên nhưng dân số chỉ có 6,5 triệu người nên tiềm năng của Libya là rất lớn. Vào thời Gaddafi, so với các nước láng giềng Libya có mức sống cao và mức nghèo tương đối thấp. Tuy nhiên trong 42 năm cầm quyền, chính quyền Gaddafi bị truyền thông phương tây cáo buộc là độc tài và không khác gì phong kiến trá hình (cai trị đất nước suốt 42 năm), Gaddafi được cho là đã biển thủ tiền thuế và các nguồn tài trợ cả trong nước lẫn nước ngoài nhằm thu lợi bất chính cho gia đình và bộ tộc của mình. Và tuy có mức sống cao nhưng chênh lệch giàu nghèo lớn cùng với tỉ lệ thất nghiệp được ước tính là 30% hoặc hơn. Chính quyền Gaddafi cũng bị cáo buộc bưng bít thông tin về đất nước mình, cụ thể là các cuộc đàn áp những người bất đồng chính kiến.
Ngày 1/9/1969, một nhóm sĩ quan quân đội dưới sự chỉ huy của Muammar Abu Minyar al-Gaddafi khi đó mới 28 tuổi tiến hành đảo chính và lật đổ vua Idris, xóa bỏ chế độ quân chủ và đổi tên nước thành Libyan Arab Jamahiriya, quốc kỳ mới thuộc diện đơn giản nhất thế giới – chỉ một màu xanh lá. Gaddafi ca ngợi một cách mỹ miều là “Người Lãnh tụ anh cả và Người hướng dẫn, soi đường Cách mạng”.
Nội chiến Libya
Nội chiến Libya (الحرب الأهلية الليبية) là một phần của phong trào mùa xuân Arab (الربيع العربي), diễn ra từ 15/2/2011 đến 23/10/2011 giữa Hội đồng chuyển tiếp Quốc gia Libya (đồng minh là khối NATO) và Đại Dân quốc Nhân dân Xã hội chủ nghĩa Arab Libya (Libyan Arab Jamahiriya). Nội chiến bắt nguồn từ các cuộc biểu tình chống chính phủ ở thành phố miền đông Benghazi ngày 15/2/2011, có liên quan mật thiết đến các sự kiện tương tự trước đó ở Tunisia, Algeria và Ai Cập. Về sau phong trào này còn lan sang nhiều nước khác thuộc thế giới Arab và được gọi chung là “Mùa xuân Arab”.
Mùa xuân Arab bắt nguồn từ Tunisia sau hành động bất kính của một nữ cảnh sát với một người đánh giày, nó mang lại sự chuyển đổi chính trị rất nhẹ nhàng ở Tunisia nhưng lại biến Libya, Syria thành một mớ hỗn độn (vì Tunisia diện tích nhỏ, ít dân và tình hình chính trị ko phức tạp). Cuộc nội chiến kết thúc trên lý thuyết ngày 23/10/2011 khi Gaddafi bị bắt và hành quyết ngoài vòng pháp luật, nhưng trên thực tế nó vẫn tiếp tục cho đến nay với nhiều phe phái kiểm soát các vùng đất khác nhau, nhưng không phe nào tỏ ra đủ năng lực để lãnh đạo đất nước. Libya lâm vào tình trạng vô chính phủ và đường bờ biển dài của họ giáp với Địa Trung Hải trở thành nơi xuất phát chính của người nhập cư từ châu Phi và Trung Đông tràn vào châu Âu. Thế nên Libya được xem là “Somalia mới” bởi tình trạng vô chính phủ và đường bờ biển khó kiểm soát. Các chính phủ non trẻ thường tỏ ra bế tắc trong việc thiết lập quan hệ ngoại giao và kinh tế cũng như việc kết thúc chiến tranh, nên ngày nay Libya giống một “vùng lãnh thổ” hơn là một Quốc gia.
Quốc kỳ Libya
Quốc kỳ Libya gồm ba dải nằm ngang màu đỏ – đen – xanh lá (dải đen lớn bằng hai dải kia cộng lại) và hình trăng lưỡi liềm cùng ngôi sao năm cánh chính giữa dải đen. Tỉ lệ trăng lưỡi liềm và ngôi sao hơi khác với quốc kỳ Thổ Nhĩ Kỳ (ngôi sao to hơn).
Quốc kỳ Libya như ngày nay ra đời ngày 7/10/1951 sau sự thành lập của Vương quốc Libya. Nó được thiết kế bởi Omar Faiek Shennib và được chấp thuận bởi vua Idris al-Senussi. Lá cờ bị bãi bỏ năm 1969 sau cuộc Cách mạng của Gaddafi. Năm 2011 nó được sử dụng trở lại trong các cuộc biểu tình, tuần hành và các cuộc chiến của Hội đồng chuyển tiếp Quốc gia Libya và các lực lượng chống Gaddafi, như một cách để nhấn mạnh sự liên tục so với nhà nước trước đây và tính chính nghĩa của cuộc chiến. Hiến pháp lâm thời Libya ngày 3/8/2011 đã chính thức khôi phục lá cờ này, nhưng trước đó lá cờ đỏ – đen – xanh lá đã được dùng rộng rãi trong các cuộc biểu tình ở Benghazi và là một hình ảnh nổi bật trên đường phố.
Thiết kế
Lịch sử
Cái tên Libya lần đầu được sử dụng để chỉ vùng đất này bởi người Italy vào năm 1934 khi Libya là thuộc địa của Italy. Trước năm 1911 đế chế Ottoman chia lãnh thổ Libya thành ba tỉnh gần tương đương với ba vùng truyền thống ngày nay. Theo đó ba màu sắc trên Quốc kỳ Libya tượng trưng cho ba vùng truyền thống và cũng là ba tỉnh của nước này thời Ottoman là Tripolitania, Cyrenaica và Fezzan (đỏ là Fezzan, đen là Cyrenaica và xanh lá là Tripolitania).
Các vùng truyền thống của Libya
Tỉnh Tripolitania (1551-1911)
Tỉnh Tripolitania, còn gọi là Ottoman Tripolitania là một chư hầu của đế quốc Ottoman, lãnh thổ bao gồm toàn bộ bờ biển Libya ngày nay và kinh đô đặt ở Tripoli. Giống với Nhiếp chính Algiers (quốc kỳ Algeria), tỉnh Tripolitania cũng bảo trợ hải tặc cướp phá tàu thuyền các nước châu Âu, nên những vùng này được gọi chung là “bờ biển Barbary”. Cờ tỉnh Tripolitania gồm ba hình trăng lưỡi liềm trắng trên nền xanh lá.
Nhìn vào bản đồ Libya ngày nay, dễ nhận thấy đường bờ biển rất bằng phẳng, ít đảo và bến cảng tự nhiên nên dễ bị bên ngoài xâm nhập. Thế nên cướp biển ở tỉnh Tripolitania không thành công như Nhiếp chính Algiers. Tỉnh Tripolitania chấm dứt tồn tại khi Vương quốc Italy đánh bại một Ottoman suy yếu năm 1911 và chiếm vùng này. Với các cường quốc khác thì thắng lợi này có vẻ bình thường nhưng đây có thể xem là “Chiến thắng hiển hách” nhất của Hải quân Italy trong nửa đầu thế kỷ 20, và cũng gần như là chiến thắng duy nhất.
Cộng hòa Tripolitania (1918-1923)
Người Italy thành lập Cộng hòa Tripolitania như một kết quả của việc Ottoman thua trận trong thế chiến thứ nhất. Lá cờ gồm cây cọ màu xanh lá và ngôi sao trắng trên nền xanh da trời.
Thuộc địa của Italy (1934-1943) và quân Đồng minh chiếm đóng (1942-1951)
Thời thuộc địa của Italy Libya không có quốc kỳ vì Italy áp dụng cờ Vương quốc Italy cho tất cả các thuộc địa của mình. Điều tương tự cũng xảy ra với các vùng quản lý của Anh sau thế chiến thứ hai (dùng cờ Vương quốc Anh).
Lãnh thổ Fezzan Ghadames (1943-1951)
Sau khi Italy đầu hàng năm 1943 Pháp là nước kiểm soát lãnh thổ miền nam không giáp biển Fezzan, gọi là Fezzan Ghadames. Cờ Fezzan gồm hình trăng lưỡi liềm trắng trên nền đỏ, trông rất giống cờ Thổ Nhĩ Kỳ.
Cờ vùng Fezzan
Tiểu vương quốc Cyrenaica (1949-1951)
Sau thế chiến thứ hai Pháp là nước chiếm đóng vùng Fezzan, Anh chiếm vùng Tripolitania còn Cyrenaica chịu sự quản lý chung của Anh và Pháp. Đến năm 1949 Anh và Pháp chấm dứt bảo hộ và Tiểu vương quốc Cyrenaica (Cyrenaica Emirate) ra đời với thủ đô ở Benghazi. Cờ Cyrenaica gồm hình trăng lưỡi liềm trắng trên nền đen.
Khi Anh và Pháp chấm dứt bảo hộ hai vùng phía tây và Vương quốc Libya ra đời năm 1951. Vua Idris sử dụng lá cờ Vương quốc là sự kết hợp dải đen và trăng lưỡi liềm trắng của Cyrenaica ở giữa, dải đỏ của Fezzan ở trên và dải xanh lá tượng trưng cho tỉnh Tripolitania thời Ottoman ở dưới. Quốc kỳ Libya như ngày nay ra đời.
Cờ Tiểu vương quốc Cyrenaica
Cộng hòa Arab Libya (1969-1972)
Sau cuộc đảo chính của Gaddafi năm 1969, lá cờ mới mang màu sắc của Cách mạng Ai Cập năm 1952 ra đời với ba dải nằm ngang màu đỏ, trắng và đen – giống cờ Yemen ngày nay. Kiểu thiết kế này vẫn được sử dụng bởi nhiều quốc gia Trung Đông như Ai Cập, Syria, Iraq, Yemen và Sudan.
Liên đoàn các nước Cộng hòa Arab (1972-1977)
Năm 1972 ba nước Ai Cập, Syria và Libya gộp lại thành Liên đoàn các nước Cộng hòa Arab (اتحاد الجمهوريات العربية). Lá cờ của Liên đoàn gồm ba dải đỏ – trắng – đen nằm ngang và “Chim ưng của bộ lạc Quraysh” ở giữa. Bộ lạc Quraysh được nói đến trong Kinh Qur’an là bộ lạc tôn thờ ảnh tượng và đa thần giáo ở Mecca trước khi đạo Hồi ra đời.
Quốc huy và vị trí Liên đoàn các nước Cộng hòa Arab
Libyan Arab Jamahiriya (1977-2011)
Quốc kỳ Đại dân quốc nhân dân xã hội chủ nghĩa Arab Libya ra đời ngày 11/11/1977 với toàn một màu xanh lá, là quốc kỳ duy nhất trên thế giới chỉ có một màu và không có thêm biểu tượng nào khác. Nó là thiết kế ưa thích của Gaddafi sau khi ông công bố Sách xanh và tượng trưng cho triết lý chính trị của ông. Rằng màu xanh lá tượng trưng cho đạo Hồi, là màu lá cờ trơn của nhà Fatimid thuộc Bắc Phi thời Trung cổ và màu cờ của tỉnh Tripolitania thời Ottoman.
Quốc kỳ Malawi - quốc gia ở miền nam châu Phi từ 2010-2012 trông gần giống cờ Libya, thay hình mặt trăng bằng mặt trời
https://en.wikipedia.org/wiki/Libya
https://en.wikipedia.org/wiki/Coat_of_arms_of_Libya
https://en.wikipedia.org/wiki/Flag_of_Libya
https://en.wikipedia.org/wiki/Cyrenaica
https://en.wikipedia.org/wiki/Fezzan
https://en.wikipedia.org/wiki/Tripolitania
https://en.wikipedia.org/wiki/Federation_of_Arab_Republics
https://en.wikipedia.org/wiki/Quraysh
https://en.wikipedia.org/wiki/Libyan_Civil_War_(2011)
https://en.wikipedia.org/wiki/Arab_Spring
https://vi.wikipedia.org/wiki/Libya
https://vi.wikipedia.org/wiki/N%E1%BB%99i_chi%E1%BA%BFn_Libya
Symbol ∞ 